Obserwacje i rysowanie tarczy Jowisza
Obserwacje
Tarcza
Jowisz jest jedną z najpiękniejszych, jeżeli nie najpiękniejszą planetą Układu Słonecznego. Średnica jego tarczy może wynieść nawet 47", a jasność -2,7mag. Jest więc bardzo łatwym obiektem do obserwacji.
Już teleskopem o średnicy 50mm możemy dostrzec na jego tarczy dwa ciemne pasy równikowe oraz wyraźnie spłaszczenie tarczy spowodowane szybkim ruchem wirowym. Większy teleskop pozwala na dostrzeżenie większej ilości szczegółów, w teleskopie o średnicy 100mm dobrze widoczna jest np. różnica jasności i szerokości pasów równikowych - północny jest ciemniejszy i węższy niż południowy. Taki teleskop pozwala również na obserwacje zawirowań oraz jaśniejszych i ciemniejszch struktur chmur. Jednak dopiero teleskop ok. 130mm pozwala na ich pewną identyfikację.
Układ pasów chmur na Jowiszu jest równoleżnikowy i symetryczny względem równika, tak więc przesuwając się od równika zarówno na północ jak i na południe mamy następujące strefy i pasy chmur:
- szara strefa równikowa
- ciemny pas równikowy
- jasna strefa zwrotnikowa
- pierwszy ciemny pas umiarkowany
- pierwsza jasna strefa umiarkowana
- drugi ciemny pas umiarkowany
- druga jasna strefa umiarkowana
- ciemny obszar biegunowy
Najsłynniejszym chyba szczegółem na tarczy Jowisza jest Wielka Czerwona Plama (WCP) znajdująca się na południowym pasie równikowym. Dawniej wyraźnie wybijała się z tła swoją barwą, której zawdzięcza nazwę, dzięki czemu była znakomicie widoczna nawet w teleskopie o średnicy 100mm. Obecnie jej kolor osłabł i jej dostrzeżenie w takim teleskopie jest nieco trudniejsze, może w tym pomóc niebieski filtr. Niedawno kilka białych owalów połączyło się w jeden, tworząc w pobliżu WCP jej mniejszą kopię - Wielką Czerwona Plamę Junior. Jest ona jednak na tyle mała, że do jej dostrzeżenia konieczny jest teleskop o średnicy powyżej 200mm.
Innym szczegółem, na który warto zwrócić uwagę jest rozdzielenie południowego pasa równikowego na północną i południową składową delikatną jaśniejszą linią. Rozdzielenie nie jest jednakowo wyraźne we wszystkich szerokościach zeograficznych, najlepiej widoczne jest zaraz po tranzycie WCP.
Dysponując teleskopem o średnicy 150mm możemy zaobserwować białe owale, które pojawiają się niespodziewanie i równie niespodziewanie znikają, dlatego warto notować wszystkie tego typu obserwacje. Warto również wyznaczyć moment przejścia szczegółu przez południk centralny planety, czyli linię łączącą oba bieguny planety. Pozwoli to na wyznaczenie położenia szczegółu. Białe owale można najczęściej dostrzec w obszarach zwrotnikowych i umiarkowanych.
Jowisz posiada również wyraźną fazę, poza okolicami opozycji jest ona widoczna jako nieco mocniejsze rozmycie jednego z brzegów planety.
Księżyce
Jowisz posiada liczną rodzinę satelitów, 4 z nich zwane Galileuszowymi mogłyby być widoczne gołym okiem, gdyby nie duża jasność planety przyćmiewająca je blaskiem. Jeżeli zasłonimy czymś samą planetę to podczas maksymalnej elogancji mamy szansę dostrzec Ganimedesa i Kalisto. Cały układ księżyców nie stanowi większego problemu dla najmniejszej nawet lornetki. Niezwykle ciekawe są obserwacje różnych zjawisk w ich układzie: przejść księżyców na tle tarczy Jowisza, przejść cieni na tarczy Jowisza (widoczne są jako bardzo ciemne plamy już w teleskopie o średnicy 100mm), a także zakrycia i odkrycia księżyców przez tarczę i cień Jowisza.
Same księżyce również mogą być interesującymi celami obserwacji. Tarcze Ganimedesa (1,7") i Kalisto (1,6") mogą być dostrzeżone w teleskopie o średnicy 100mm. Teleskop co najmniej 20 centymetrowy pozwoli na obserwacje ciemnych czap biegunowych Ganimedesa i Io, oraz jasnego obszaru równikowego tego drugiego. Pozwoli również na dostrzeżenie jasnych obszarów podbiegunowych Europy. Teleskop o średnicy 250mm może ukazać nam jeszcze więcej szczegółów, przede wszystkim na tarczy Ganimedesa. Oczywiście wszystkie te szczegóły można dostrzec jedynie w idealnych warunkach stabilności atmosfery. Poza księżycami Galileuszowymi najjaśniejszymi jego satelitami są Almatea (14,0mag) i Hilmalia (14,8mag). Do ich dostrzeżenia konieczny jest teleskop o średnicy co najmniej 300mm, problemem jest jednak duża jasność samej planety, która podobnie jak w przypadku Marsa przyćmiewa słabe satelity.
Rysowanie
Po dokładnym przyjrzeniu się tarczy i zapamiętaniu położenia najważniejszych szczegółów rozpoczynamy rysowanie Jowisza od narysowania najlepiej elipsy o stosunku promieni 11:10. Możemy równie dobrze narysować okrąg i "ściąć" mu nieco górę i dół. Taką tarczę wypełniamy jednolitym, dość jasnym odcieniem szarości, dobrze nadaje się do tego fiszor (do kupienia w sklepach plastycznych).
Następnie zaznaczamy najwyraźniejsze ciemne struktury czyli zapewne pasy równikowe i jakieś ciemne struktury w chmurach.
Kolejnym krokiem jest zróżnicowanie jasności poszczególnych obszarów na tarczy i ich odpowiednie zacieniowane.
Na koniec za pomocą najlepiej ściętej nożem gumki ścieramy najjaśniejsze obszary na tarczy.
Jeżeli akurat miał miejsce tranzyt cienia księżyca to zaznaczamy go na samym końcu, po naszkicowaniu pozostałych szczegółów
Jowisz obraca się dość szybko wokół własnej osi, więc rysunek powinniśmy wykonać w czasie 10-15min, tak aby wygląd tarczy znacznie się nie zmienił. Przyglądanie się rysowanie szczegółów warto zacząć od zachodniej strony planety, ponieważ to one najszybciej znikną za brzegiem tarczy.
Artykuł powstał na potrzeby portalu astronomicznego AstroVision.Link do artykułu na stronie AVN: Obserwacje i rysowanie tarczy Jowisza